Zwarte Roodstaart

Black Redstart, Phoenicurus ochruros – Vliegenvangers (Muscicapidae)

De zwarte roodstaart: Een stadsvogel met een opvallende staart

De zwarte roodstaart (Phoenicurus ochruros) is een vogel die zich goed heeft aangepast aan het leven in de stad. Met zijn opvallende roestrode staart en kenmerkende gedrag is hij een graag geziene gast in stedelijke omgevingen. In deze uitgebreide tekst duiken we dieper in op de eigenschappen en uiterlijke kenmerken van de zwarte roodstaart.

Uiterlijke kenmerken: Een contrastrijk uiterlijk

De zwarte roodstaart is een relatief kleine vogel met een slank postuur. De meest opvallende kenmerken zijn:

• Formaat: Ongeveer 14 cm lang.
• Staart: De staart is helder roestrood tot oranjerood, wat een sterk contrast vormt met de rest van het verenkleed. Dit is het meest opvallende kenmerk en de reden voor zijn naam.
• Mannetje: Het mannetje heeft een roetzwart verenkleed op de kop, borst en rug. Sommige mannetjes zijn diepzwart, terwijl anderen meer grijsachtig zwart zijn. Ze hebben vaak een witte vlek op de vleugels en witte onderstaartdekveren.
• Vrouwtje: Het vrouwtje is overwegend grijsbruin met een roestrode staart, net als het mannetje. Ze heeft een bleke oogring.
• Juveniel (jong): Jonge vogels zijn bruinachtig met een roestrode staart en hebben een gespikkeld uiterlijk.

Gedrag en leefwijze: Aangepast aan de stad

• Aanpassing aan stedelijke omgevingen: De zwarte roodstaart heeft zich goed aangepast aan het leven in stedelijke omgevingen. Ze broeden vaak op gebouwen, in nissen en onder dakpannen.
• Territoriaal gedrag: Mannetjes zijn territoriaal en verdedigen hun territorium door te zingen vanaf hoge uitkijkposten, zoals daken, schoorstenen en antennes.
• Zang: De zang van de zwarte roodstaart is een mix van korte, ratelende en krakende tonen, vaak beginnend met een krassend geluid.
• Voedsel: Ze eten voornamelijk insecten, spinnen en andere kleine ongewervelden. In het najaar eten ze ook wel bessen.
• Staartbeweging: De zwarte roodstaart heeft de gewoonte om constant met zijn staart te trillen of te bewegen, wat een ander herkenningspunt is.

Leefomgeving: tussen stenen en groen

De zwarte roodstaart geeft de voorkeur aan:

• Stedelijke gebieden: Ze zijn vaak te vinden in steden, dorpen en industrieterreinen.
• Gebouwen: Ze broeden graag op gebouwen, in nissen, onder dakpannen en in andere beschutte plekken.
• Industrieterreinen: Ook op industrieterreinen met ruïnes en opslagplaatsen voelen ze zich thuis.
• Rotsachtige gebieden (buiten de stad): Buiten de stad kunnen ze ook in rotsachtige gebieden voorkomen.

Ze hebben een voorkeur voor droge, warme en lichte plekken.

Het geluid van de zwarte roodstaart: Een krakend lied in de stad

De zwarte roodstaart  is een vogel die zich perfect heeft aangepast aan het leven in de stad. Naast zijn opvallende uiterlijk met de roestrode staart, heeft hij ook een kenmerkend geluid dat hem gemakkelijk herkenbaar maakt.

Hoe klinkt de zwarte roodstaart?

Het geluid van de zwarte roodstaart is complex en gevarieerd, maar heeft enkele duidelijke kenmerken:

• Krassend begin: De zang begint vaak met een hard, krassend of schurend geluid, dat soms wordt vergeleken met het geluid van twee stenen die tegen elkaar worden gewreven.
• Geratel en getik: Na het krassende begin volgt vaak een geratel of een serie korte, tikachtige geluiden.
• Heldere fluittonen: Tussen het geratel en de krassende tonen door zijn vaak heldere, fluitende tonen te horen.
• Variatie: Elke zwarte roodstaart heeft zijn eigen variaties in de zang, maar de basiskenmerken zijn meestal herkenbaar.
• Roep: De roep van de zwarte roodstaart is een kort “tsip” of “tek”, vaak herhaald.

Het is belangrijk om te onthouden dat de zang van de zwarte roodstaart niet erg melodieus is in de traditionele zin. Het is eerder een mix van verschillende geluiden die samen een herkenbaar geheel vormen.

Waarom zingt de zwarte roodstaart?

Net als veel andere vogels gebruikt de zwarte roodstaart zijn zang voor verschillende doeleinden:

• Territorium afbakenen: Mannetjes gebruiken hun zang om hun territorium te verdedigen tegen andere mannetjes.
• Vrouwtjes lokken: De zang speelt ook een belangrijke rol bij het aantrekken van vrouwtjes tijdens het broedseizoen.
• Communicatie: Roepjes worden gebruikt voor communicatie tussen partners en tussen ouders en jongen.

Waar en wanneer hoor je de zwarte roodstaart?

• Stedelijke omgevingen: De zwarte roodstaart is typisch een stadsvogel. Je hoort hem vaak in steden, dorpen en industrieterreinen.
• Hoge uitkijkposten: Mannetjes zingen vaak vanaf hoge uitkijkposten, zoals daken, schoorstenen, antennes en lantaarnpalen.
• Het hele jaar door: Hoewel de zang het meest frequent is in het broedseizoen (voorjaar en zomer), kan de zwarte roodstaart het hele jaar door roepen en zingen, zij het minder intensief.

Hoe herken je de zwarte roodstaart aan zijn geluid?

• Let op de context: Hoor je het geluid in een stedelijke omgeving? Kijk dan omhoog naar hoge gebouwen en uitkijkposten.
• Let op de combinatie van geluiden: Het krassende begin, het geratel en de heldere fluittonen samen zijn kenmerkend.
• Gebruik hulpmiddelen: Er zijn verschillende websites en apps met vogelgeluiden beschikbaar. Deze kunnen je helpen om het geluid van de zwarte roodstaart te leren herkennen. Zoek bijvoorbeeld op “zwarte roodstaart geluid” op bijvoorbeeld YouTube.

Beluister hier het geluid van de zwarte roodstaart: https://www.vogelgeluid.nl/zwarte-roodstaart/

Vergelijking met andere vogelgeluiden

Het krassende begin van de zang kan soms verward worden met het geluid van een huismus of een spreeuw. De rest van de zang is echter uniek voor de zwarte roodstaart.

Conclusie

Het geluid van de zwarte roodstaart is een kenmerkend geluid in de stedelijke omgeving. Door goed te luisteren en gebruik te maken van hulpmiddelen, kun je deze vogel gemakkelijk herkennen aan zijn zang en roepjes.

Broeden en voortplanting van de zwarte roodstaart: Nieuw leven tussen de stenen

Het broedseizoen van de zwarte roodstaart begint relatief vroeg in het voorjaar, meestal vanaf eind maart/begin april. Dit is afhankelijk van de weersomstandigheden.

Balts: Aandacht trekken in de stad

Het mannetje arriveert vaak eerder dan het vrouwtje in het broedgebied en begint direct met het afbakenen van zijn territorium door luid te zingen vanaf hoge uitkijkposten zoals daken, schoorstenen en antennes. De balts bestaat uit zang, pronken met de roestrode staart en korte achtervolgingen.

Nestbouw: Creatieve nestplaatsen

De zwarte roodstaart is een opportunistische nestbouwer en maakt gebruik van diverse plekken in de stedelijke omgeving:

• Nissen en holtes in gebouwen: Dit zijn favoriete nestplaatsen. Denk aan nissen in muren, openingen onder dakpannen, bloembakken op balkons en zelfs in oude nesten van andere vogels.
• Industriële omgevingen: Ook in industriële complexen met allerlei constructies vinden ze geschikte nestgelegenheid.
• Halfopen nest: Het nest is halfopen en bevindt zich meestal op een beschutte plek.

Het nest zelf is komvormig en wordt gebouwd van:

• Droog gras en mos: Voor de basis.
• Haar en veren: Voor de zachte binnenbekleding.
• Spinnenwebben: Soms gebruikt om het nest steviger te maken.

Het vrouwtje bouwt het nest grotendeels zelf.

Het legsel en broeden

• Aantal eieren: Het vrouwtje legt meestal 4-6 (soms 5-7) gladde, witte eieren.
• Legperiode: De eieren worden met tussenpozen van ongeveer een dag gelegd.
• Broedduur: Het vrouwtje broedt de eieren gedurende 12-14 dagen uit. Het mannetje brengt haar af en toe voedsel.

De jongen: Snelle groei in het nest

• Naakt en hulpeloos: De jongen komen naakt en hulpeloos uit het ei.
• Voeding: Beide ouders voeden de jongen met insecten, spinnen en andere kleine ongewervelden.
• Nestperiode: De jongen blijven ongeveer 12-19 dagen in het nest, afhankelijk van de omstandigheden.

Uitvliegen en zelfstandigheid

Na het uitvliegen worden de jongen nog ongeveer 10 dagen door de ouders gevoerd in de omgeving van het nest. Daarna zijn ze zelfstandig. Zwarte roodstaarten kunnen 1-2, soms 3 broedsels per jaar grootbrengen, afhankelijk van de omstandigheden.

Factoren die het broedsucces beïnvloeden

• Beschikbaarheid van nestgelegenheid: Voldoende geschikte nestplaatsen in de stedelijke omgeving is cruciaal.
• Voedselaanbod: Een voldoende aanbod van insecten is essentieel voor het grootbrengen van de jongen. Het gebruik van insecticiden kan hier een negatieve invloed op hebben.
• Weersomstandigheden: Slecht weer, zoals langdurige regen of kou, kan het broedsucces negatief beïnvloeden.
• Predatie: Katten, marters en kraaien kunnen een bedreiging vormen voor eieren en jongen.

Habitat en verspreiding van de zwarte roodstaart: Tussen rotsen en stenen

De zwarte roodstaart is een vogel met een verrassend aanpassingsvermogen. Oorspronkelijk een bewoner van rotsachtige gebieden, heeft hij zich uitstekend weten aan te passen aan het leven in stedelijke omgevingen. Onderstaande tekst beschrijft het habitat en de verspreiding van deze interessante vogel.

Habitat: Van rotsen tot gebouwen

De zwarte roodstaart heeft een breed scala aan habitats:

• Natuurlijk habitat: Oorspronkelijk komt de zwarte roodstaart voor in rotsachtige gebieden, zoals bergen, kliffen en steengroeven. Hier broedt hij in spleten en holtes in de rotsen.
• Stedelijk habitat: Tegenwoordig is de zwarte roodstaart vooral bekend als een stadsvogel. Hij broedt op gebouwen, in nissen, onder dakpannen, op balkons, in industriële complexen en zelfs op bouwterreinen.
• Kenmerken van het leefgebied: De zwarte roodstaart geeft de voorkeur aan droge, warme en open plekken met hoge uitkijkposten. Deze posten gebruikt hij om te zingen en zijn territorium te verdedigen. In stedelijke gebieden zijn dit vaak daken, schoorstenen, antennes en lantaarnpalen.
• Aanwezigheid van insecten: Een belangrijk aspect van het leefgebied is de aanwezigheid van voldoende insecten, die het hoofdvoedsel vormen van de zwarte roodstaart.

Verspreiding: Van Portugal tot China

Het verspreidingsgebied van de zwarte roodstaart is zeer groot en strekt zich uit over:

• Europa: Vrijwel heel Europa, van Portugal in het westen tot Rusland in het oosten en van Scandinavië in het noorden tot Noord-Afrika in het zuiden.
• Azië: Een groot deel van Azië, tot in Centraal-Azië en China.
• Noord-Afrika: In Noord-Afrika komt de zwarte roodstaart voor in de noordelijke kustgebieden.

Verspreiding in Nederland en België

In Nederland en België is de zwarte roodstaart een algemene broedvogel. Hij is het hele jaar door aanwezig, hoewel de meeste vogels in de winter naar Zuid-Europa en Noord-Afrika trekken. Er is echter een toenemend aantal vogels dat in Nederland en België overwintert, waarschijnlijk door de mildere winters en het toegenomen voedselaanbod in stedelijke gebieden.

Factoren die de verspreiding beïnvloeden

• Aanwezigheid van geschikte broedplaatsen: De beschikbaarheid van nissen, holtes en andere beschutte plekken in gebouwen is cruciaal voor de verspreiding in stedelijke gebieden.
• Klimaatverandering: De opwarming van het klimaat kan invloed hebben op de verspreiding, bijvoorbeeld door verschuivingen in de leefgebieden en het overwinteringsgedrag.
• Verstedelijking: De toenemende verstedelijking heeft de zwarte roodstaart juist geholpen om zich verder te verspreiden, doordat er steeds meer geschikte broedplaatsen in steden en dorpen ontstaan.

Behoud en bescherming van de zwarte roodstaart: Een stadsvogel met toekomst

De zwarte roodstaart heeft zich opmerkelijk goed aangepast aan het leven in de stad. Toch zijn er factoren die zijn populatie kunnen beïnvloeden. De onderstaande tekst bespreekt de belangrijkste bedreigingen en de acties die we kunnen ondernemen om de zwarte roodstaart te beschermen en zijn verblijf in stedelijk gebied te waarborgen.

Bedreigingen voor de zwarte roodstaart

Hoewel de zwarte roodstaart zich goed weet te handhaven in stedelijke omgevingen, zijn er enkele belangrijke bedreigingen:

• Gebrek aan geschikte nestgelegenheid: Renovatie en nieuwbouw waarbij nissen, holtes en andere geschikte broedplaatsen verdwijnen, vormen een probleem. Gladde gevels bieden weinig mogelijkheden voor de zwarte roodstaart om te nestelen.
• Gebruik van pesticiden: Het gebruik van insecticiden in tuinen en openbaar groen vermindert het voedselaanbod (insecten) voor de zwarte roodstaart.
• Verlies van groen in de stad: De toenemende verstening van steden en dorpen vermindert het leefgebied en het voedselaanbod. Minder groen betekent minder insecten en minder schuilplaatsen.
• Predatie door katten: Huiskatten kunnen een aanzienlijke impact hebben op de populatie van zwarte roodstaarten, met name op jonge vogels.

Beschermingsmaatregelen: Wat kunnen we doen?

Er zijn diverse manieren om de zwarte roodstaart te helpen:

• Nestgelegenheid bieden:
  • Nestkasten: Hang speciale nestkasten op die geschikt zijn voor halfholenbroeders zoals de zwarte roodstaart. Deze kasten hebben een open voorkant. Plaats de nestkast op een rustige, beschutte plek, bij voorkeur hoger dan 2 meter en uit de directe zon.
  • Neststenen: Bij nieuwbouw of renovatie kunnen neststenen worden ingemetseld. Deze stenen bieden een permanente nestgelegenheid.
  • Natuurlijke nestplaatsen behouden: Behoud bestaande nissen, holtes en andere geschikte plekken op gebouwen.
• Groene steden bevorderen:
  • Groene daken en gevels: Stimuleer de aanleg van groene daken en gevels. Deze bieden niet alleen voedsel en beschutting voor zwarte roodstaarten, maar dragen ook bij aan een betere leefomgeving in de stad.
  • Parken en tuinen: Zorg voor voldoende groen in parken en tuinen, met inheemse beplanting die insecten aantrekt.
• Beperk het gebruik van pesticiden: Vermijd het gebruik van insecticiden in tuinen en pleit voor een duurzaam beheer van openbaar groen zonder pesticiden.
• Katten in toom houden: Katteneigenaren kunnen bijdragen door hun katten binnen te houden tijdens het broedseizoen en door ze een belletje om te doen.

Wetgeving en bescherming

De zwarte roodstaart is een beschermde inheemse vogelsoort in Nederland en België. Dit betekent dat het verboden is om de vogels opzettelijk te doden, te vangen, te verstoren of hun nesten te vernielen.

Wat kun jij doen?

• Hang een nestkast op: Bied zwarte roodstaarten een veilige broedplek in je tuin of op je balkon.
• Maak je tuin vogelvriendelijk: Plant inheemse struiken en bomen, en vermijd het gebruik van pesticiden.
• Informeer anderen: Vertel je buren, vrienden en familie over het belang van de zwarte roodstaart en hoe je deze vogel kunt helpen.
• Steun natuurorganisaties: Steun organisaties die zich inzetten voor de bescherming van vogels en hun leefomgeving.

Conclusie

De zwarte roodstaart is een waardevolle toevoeging aan het stedelijke ecosysteem. Door gerichte maatregelen te nemen kunnen we ervoor zorgen dat deze vogel zich ook in de toekomst thuis blijft voelen in onze steden en dorpen.

Bekijk hier de actuele waarnemingen van de zwarte roodstaart:

De zwarte roodstaart fotograferen: Tips voor geslaagde stadsportretten

De zwarte roodstaart (Phoenicurus ochruros) is een vogel die zich thuis voelt in de stad. Zijn roestrode staart en contrasterende verenkleed maken hem tot een aantrekkelijk foto-object. Hieronder praktische tips en adviezen om deze stadsvogel op zijn best vast te leggen.

Apparatuur: Wat heb je nodig?

• Telelens: Een telelens is essentieel voor vogelfotografie. Een brandpuntsafstand van minimaal 300mm is aan te raden, maar lenzen met een groter bereik (400mm, 500mm of meer) zijn ideaal om de vogel van dichtbij te fotograferen zonder hem te verstoren. Een zoomlens zoals een 100-400mm, 200-500mm of 150-600mm is een goede optie.
• Camera: Een camera met een snelle autofocus en een hoge burst-snelheid (aantal foto’s per seconde) is handig om de snelle bewegingen van de zwarte roodstaart vast te leggen. Een goede prestatie bij weinig licht is ook belangrijk, omdat er in stedelijke omgevingen vaak sprake is van schaduw en contrast.
• Statief of monopod: Een statief is aan te raden, vooral bij het gebruik van zware telelenzen. Het helpt om trillingen te voorkomen en scherpe foto’s te maken. Een monopod kan een goed alternatief zijn voor meer bewegingsvrijheid, vooral in stedelijke omgevingen waar je je snel moet kunnen verplaatsen.

Techniek: Scherpte en compositie

• Scherpstellen: Stel scherp op het oog van de zwarte roodstaart. Gebruik continue autofocus (AF-C of Servo) om de vogel scherp te houden tijdens beweging. Gebruik single-point autofocus of een kleine groep autofocuspunten voor meer precisie.
• Sluitertijd: Gebruik een voldoende snelle sluitertijd om bewegingsonscherpte te voorkomen. Minimaal 1/500 seconde is aan te raden, maar bij snel bewegende vogels is een nog kortere sluitertijd (bijvoorbeeld 1/1000 seconde of sneller) beter.
• Diafragma: Kies een diafragma dat voldoende scherptediepte biedt, maar de achtergrond ook mooi onscherp maakt (bokeh). Een diafragma van f/5.6 tot f/8 is vaak een goede keuze. Houd rekening met de achtergrond in de stad; een te open diafragma kan leiden tot storende elementen in de onscherpte.
• ISO: Pas de ISO-waarde aan om de juiste belichting te krijgen. Probeer de ISO zo laag mogelijk te houden om ruis te minimaliseren. In stedelijke omgevingen is er vaak meer omgevingslicht, waardoor je de ISO lager kunt houden dan in een donker bos.
• Compositie: Let op de compositie van je foto. Gebruik de regel van derden of andere compositieregels voor een aantrekkelijk beeld. Probeer de stedelijke omgeving in je compositie te betrekken om de context te benadrukken. Denk aan lijnen van gebouwen, reflecties in ramen en contrasten tussen natuur en architectuur.

Geduld en observatie: De sleutel tot succes in de stad

• Ken de habitat: Zwarte roodstaarten zijn te vinden in stedelijke omgevingen, zoals parken, tuinen, industrieterreinen en gebouwen. Zoek naar plekken met hoge uitkijkposten, zoals daken, schoorstenen en antennes.
• Observeer het gedrag: Observeer het gedrag van de zwarte roodstaart. Ze zijn vaak actief en beweeglijk, maar ze hebben ook de gewoonte om even stil te zitten op een uitkijkpost. Dit is het perfecte moment om een foto te maken. Let ook op de typische staartbeweging.
• Wees geduldig: Vogelfotografie vereist geduld. Neem de tijd en wacht op het juiste moment om af te drukken.
• Respecteer de natuur: Houd voldoende afstand tot de vogels en verstoor ze niet.

Tips voor specifieke situaties

• Zangposten: Focus op de momenten dat het mannetje zingt vanaf een hoge post. Dit levert vaak mooie beelden op met de stedelijke omgeving op de achtergrond.
• Nest: Fotografeer het nest alleen op veilige afstand en zonder de broedende vogels te storen. Gebruik een telelens om toch een close-up te kunnen maken.
• Interactie met de omgeving: Probeer de interactie van de zwarte roodstaart met de stedelijke omgeving vast te leggen, bijvoorbeeld een vogel die op een lantaarnpaal zit of op een dakrand landt.

Extra tips

• Let op de achtergrond: De achtergrond in de stad kan erg druk zijn. Probeer een rustige achtergrond te vinden of gebruik een groter diafragma om de achtergrond onscherp te maken.
• Gebruik het licht: Let op het licht en probeer te fotograferen met zacht, diffuus licht, zoals op een bewolkte dag of vroeg in de ochtend of laat in de middag. Vermijd direct zonlicht, dit kan harde schaduwen veroorzaken.

Conclusie

Met de juiste apparatuur, techniek, geduld en respect voor de natuur kun je prachtige foto’s maken van de zwarte roodstaart in zijn stedelijke omgeving. Door je te verdiepen in zijn gedrag en leefomgeving, vergroot je je kansen op succes.

Westpunt.Fotografie © all rights reserved